Kardynał Armand Jean du Plessis de Richelieu to człowiek, którego nikomu nie trzeba przedstawiać. Dzięki licznym kreacjom literackim i filmowym postać kardynała trafiła do popkultury. Któż bowiem nie zna powieści Aleksandra Dumasa, „Trzej muszkieterowie”, albo przynajmniej filmów nakręconych na podstawie książki? W literaturze i filmie Richelieu zazwyczaj przedstawiany jest jako czarny charakter. Człowiek, który albo spiskuje przeciwko królowej Annie Austriaczce, albo dybie na życie dzielnych królewskich muszkieterów. Śledząc na kartach powieści lub na ekranie nikczemne poczynania purpurata aż chciałoby się rzec – Richelieu – ty kreaturo!
Sęk w tym, że jego eminencja wcale nie czułby się dotknięty nazwaniem go kreaturą lecz uznałby to za… komplement. W XVII wieku słowo créature nie miało bowiem jeszcze pejoratywnego zabarwienia. Wprost przeciwnie, w czasach kardynała wyrażało wdzięczność i lojalność wobec patrona. Sam Richelieu z dumą podkreślał przy różnych okazjach, że jest kreaturą Ludwika XIII. Na przykład pewnego razu kardynał pisał do króla, że życzy mu dobrego zdrowia „z gorliwością prawdziwej i żarliwej kreatury”.
Kreatura nie jest jedynym terminem, którego znaczenie uległo zmianie na przestrzeni wieków. Interesujące są losy słowa frajer. Obecnie nazwanie kogoś frajerem jest powszechnie uważane za obraźliwe, jednak jeszcze w XIX wieku na ziemiach polskich nie miało ono pejoratywnego wydźwięku.
Słowo frajer trafiło do mowy polskiej z języka niemieckiego. Po niemiecku ”freier” oznaczało człowieka stanu wolnego, kawalera, zalotnika, osobę korzystającą z życia. W takim też kontekście było początkowo używane w języku polskim.
Dopiero z czasem zaczęło być odbierane jako obelga. Wynikało to z faktu, że w gwarze przestępczej zaczęto nazywać początkujących bandytów, bądź ludzi, których nikt nie chciał przyjąć do swojej grupy przestępczej – frajerami. Frajer ze slangu półświatka stopniowo przeniknął do mowy potocznej wypierając pierwotne znaczenie tego słowa. Co ciekawe, w wielu krajach na przykład: Czechach, czy w Serbii słowo frajer wciąż funkcjonuje w pozytywnym jego znaczeniu.
Innym ciekawym przypadkiem jest zmiana znaczenia obecnie bardzo popularnego słowa – ruchać. W staropolszczyźnie nie oznaczało ono czynności seksualnej jak obecnie, ale zwykłe poruszanie się/ ruszanie. Jeszcze do mniej więcej połowy XX wieku termin ruchać nie miał seksualnych konotacji. Przykłady zmiany znaczenia słów na przestrzeni wieków można mnożyć, to już jednak temat na inny wpis.
„A jeśli dobra sztuka, oklaski dajcie
i razem wszyscy radość nam swą okażcie”
W starożytności aktorzy tymi słowami kończyli występy na scenie. Czasy się zmieniły, więc jeśli powyższy artykuł przypadł Wam do gustu nie musicie dawać oklasków; swą sympatię możecie okazać w inny sposób – obserwując Antyczny.blog i udostępniając tworzone przeze mnie treści na Twiterze i Facebooku lub zapisując się do poniższego newslettera.
Bibliografia
J. Baszkiewicz, „Richelieu”, Warszawa 1995.
antyczny.blog 